Skip to main content

Rozwód kościelny - podstawowe informacje

Najczęściej zadawane przez Państwa pytania: „Jak dostać rozwód kościelny?”, „Jak unieważnić ślub kościelny?”, „Jak uzyskać rozwód kościelny?” lub „Jakie są powody unieważnienia ślubu kościelnego?” pokazują, jak ważna jest fachowa opieka i wsparcie merytoryczne kancelarii w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

Rozwód kościelny


Na temat procesów o stwierdzenie nieważności małżeństwa powstało wiele nieporozumień i błędnych wyobrażeń. Należy podkreślić, że w Kościele Katolickim nie udziela się rozwodów. Forma "rozwód kościelny" jest błędna.

Można natomiast w określonych przez prawo kanoniczne sytuacjach ubiegać się o stwierdzenie nieważności małżeństwa, bądź o dyspensę od małżeństwa zawartego, lecz niedopełnionego. Po pozytywnym zakończeniu procesu dla obu stron otwiera się możliwość nowego ułożenia sobie życia w związku małżeńskim zgodnie z własnym sumieniem i nauką Kościoła.

Ojciec Święty BENEDYKT XVI w adhortacji z 22 lutego 2007 roku SACRAMENTUM CARITATIS stwierdza:

"Tam, gdzie rodzą się uprawnione wątpliwości, co do ważności małżeństwa sakramentalnie zawartego, należy podjąć takie kroki, które są konieczne dla zweryfikowania ich zasadności. Należy też z całkowitym poszanowaniem dla prawa kanonicznego, zapewnić obecność trybunałów kościelnych na danym terytorium, ich duszpasterski charakter oraz ich poprawną i szybką działalność. Trzeba, aby w każdej diecezji była wystarczająca liczba osób przygotowanych dla sprawnego funkcjonowania trybunałów kościelnych. Przypominam, że „poważnym obowiązkiem jest staranie się o to, aby działania instytucyjne Kościoła w trybunałach stawały się coraz bliższe wiernym".

Źródłem nieważności małżeństwa sakramentalnego mogą być trzy główne grupy powodów:

  1. Przeszkody zrywające
  2. Wady zgody małżeńskiej
  3. Brak formy kanonicznej

Świadczymy kompleksowe usługi prawne na każdym etapie procesu kościelnego, w kraju i za granicą.


uzyskanie rozwodu kościelnego

Rozwód kościelny - jak go dostać?


Rozwód kościelny funkcjonuje w naszym języku potocznie, a jedyną prawidłową formą jest stwierdzenie nieważności małżeństwa. Jak je uzyskać?

Mówiąc precyzyjnie - terminy rozwód kościelny, unieważnienie ślubu kościelnego, czy unieważnienie małżeństwa kościelnego, są nieprawidłowe, ponieważ w nauczaniu kościoła taka sytuacja nie ma miejsca. Małżeństwo jest związkiem kobiety i mężczyzny, które nie jest rozerwalne i nie można go rozwiązać w żaden sposób, dlatego funkcjonuje jedna procedura: stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego. Należy jednocześnie pamiętać o tym, że wyroki sądu cywilnego, dotyczące rozwodu, nie są uznawane przez Kościół Katolicki i prawo kanoniczne, a zatem rozwijając dalej - nie można wziąć drugiego ślubu kościelnego, bez stwierdzenia nieważności poprzedniego.

3. Orzekanie o ważności małżeństwa kanonicznego i w innych sprawach małżeńskich przewidzianych w prawie kościelnym, należy do wyłącznej kompetencji władzy kościelnej.
Mowa o tym w art. 10 Konkordatu

stwierdzenie nieważności małżeństwa

Czym jest rozwód kościelny?


Stwierdzenie nieważności małżeństwa jest terminem, w którym potwierdza się, że małżeństwo w rzeczywistości nigdy nie istniało, czyli już w dniu ślubu.

Prawo kanoniczne dopuszcza taką sytuację, trzeba jednak wskazać szereg powodów, czyli przede wszystkim brak zgody małżeńskiej. Pierwszym krokiem jest złożenie skargi małżeńskiej do kurii.


Rozwód kościelny - pierwsze kroki procesowe

Aby ubiegać się o stwierdzenie nieważności małżeństwa, czyli w potocznym języku „rozwód kościelny", jedno z pary – lub oboje – musi zgłosić w kurii skargę małżeńską. Najlepszym krokiem jest zgłosić się przed tą czynnością do kancelarii kanonicznej, w której adwokat kościelny będzie mógł realnie ocenić szanse na powodzenie całej sprawy, plan działania i podstawy prawne, na których będzie można opierać swoje wątpliwości, co do ważności małżeństwa.

Kolejno następuje sporządzenie tzw. skargi powodowej – czyli odpowiednika pozwu sądowego, kierowanego do sądu biskupiego. Jeśli ten zostanie przyjęty przez trybunał kościelny, tworzy się dekret i ustala przesłanki procesowe (przedmiot konfliktu), stanowiące podstawy do rozpoczęcia procesu. Sąd zbiera zatem dowody, które mogą posłużyć do odpowiedzi na to, czy małżeństwo faktycznie było zawarte nieważnie. Pomagają przy tym biegli, określając, czy dany problem istnieje.

Strony muszą pojawić się w określonym terminie na przesłuchanie, prowadzonym przez biskupa. Różnica w porównaniu ze sprawami cywilnymi jest taka, że osoby wzywane są osobno i nie mają ze sobą bezpośredniego kontaktu. Zeznania są składane tylko w obecności sędziego (biskupa), obrońcy węzła małżeńskiego, rzecznika sprawiedliwości oraz notariusza. Jeśli mąż lub żona świadomie, bez usprawiedliwienia, zrezygnuje ze składania zeznań, nie będzie miało to większego znaczenia dla toku postępowania, ponieważ proces będzie się toczył dalej, już bez obecności strony.

Podczas zbierania materiału dowodowego, wymagane jest przedłożenie korespondencji, badań, opinii lekarskich i zeznań świadków. Dokumenty o ewentualnym przejściu już rozwodu cywilnego, bądź separacji nie pomogą, ani nie zaszkodzą w prowadzeniu sprawy.

Skarga powodowa powinna zawierać stan faktyczny relacji między małżonkami, a więc opis od początku znajomości. Idąc dalej, trzeba uwzględnić czas narzeczeństwa, ślub, aż do okresu samego kryzysu. Wskazuje się, aby znajomość zrelacjonować obiektywnie, z pozytywnego, jak i negatywnego punktu widzenia.

Zestawienie rodzajów powodów, które są zaliczane do możliwości stwierdzenia nieważności małżeństwa, przedstawimy w dalszej części artykułu.

Kiedy komplet dowodów zostanie przedstawiony, sąd informuje o opublikowaniu akt, a więc o zamykaniu postępowania dowodowego, po którym następuje wydanie wyroku. Sąd kościelny ma dwie instancje, a więc po pierwszym orzeczeniu przysługuje apelacja. Prócz możliwości zrobienia tego przez którąś ze stron, na pewno składa ją obrońca węzła małżeńskiego, jeśli w pierwszej decyzji zarządzono nieważność małżeństwa. W prawie kanonicznym możliwe jest zawarcie w przyszłości nowego małżeństwa, jeśli wcześniej w postępowaniu obu instancji orzeczono nieważność. Po postępowaniu II instancji następuje zakończenie sprawy.

rozwód kościelny

Warunki i powody "rozwodu kościelnego"

Aby związek małżeński miał zostać unieważniony, trzeba założyć, iż cały czas był obciążony przeszkodami, przez które w ogóle nie powinno dojść do ślubu. Najważniejsze w całym procesie są powody, na podstawie których sakrament nie miał zostać udzielony. Kodeks w prawie kanonicznym dzieli problem na trzy przyczyny:

  • przyczyny zrywające
  • brak zgody małżeńskiej
  • przeszkody w zawarciu związku małżeńskiego

Rozdzielenie małżonków może zostać wprowadzone również poprzez tzw. papieską dyspensę (jeśli małżeństwo nie było dopełnione), w ramach separacji i przywileju Pawłowego (gdy jedno z osób przyjmuje chrzest już w czasie małżeństwa).

Obecnie jednak większość spraw jest orzekanych z uwagi na wady w zgodzie małżeńskiej, czyli w przypadku złożenia wadliwej przysięgi małżeńskiej.

Podczas procesu bada się różne okoliczności związane ze zgodą małżeńską, w tym m.in. zgoda obu stron na posiadanie potomstwa. Jeśli kobieta lub mężczyzna przed ślubem nie oznajmi, że nie będzie chciało mieć dzieci i wykluczy to dopiero po zawarciu związku małżeńskiego, to taki fakt może przeważyć o korzystnym rozpatrzeniu skargi powodowej.

Poniżej przedstawiamy okoliczności, w ramach których są brane pod uwagę sprawy o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

1. Nieważność małżeństwa może zostać stwierdzona, w oparciu o którąś z przeszkód, która zrywa kanony 1083-1094 w Kodeksie Kanonicznym, czyli:

  • Przeszkoda młodocianego wieku (dla kobiety to 14 lat, dla mężczyzny 16 lat) – małżeństwo, które zostanie zawarte w tak młodym wieku, również w świetle prawa cywilnego nie będzie ważne, ponieważ tam bariera jest na wyższym poziomie – 18 lat, chyba że sąd zgodzi się na wyjątek (16 lat dla kobiety),

  • Przeszkoda związana z impotencją, czyli niezdolnością płciową, która w świetle prawa kanonicznego naturalnie może powodować nieważność związku małżeńskiego, bowiem jego zawarcie polega właśnie na późniejszym spłodzeniu potomków i powiększeniu rodziny,

  • Przeszkoda związana z istniejącym już węzłem małżeńskim (z inną osobą), czyli według prawa kościelnego nie można zawrzeć kolejnego związku, jeśli poprzednie nie zostało uznane za nieważne,

  • Przeszkoda różnej religii. W Kościele Katolickim zakazane jest związanie się z osobą spoza Kościoła, czyli nie posiadającej chrztu. W tym przypadku istnieją jednak wyjątki, za zgodą ordynariusza,

  • Przeszkoda związana ze święceniami kapłańskimi,
  • Przeszkoda związana ze ślubowaniem lub profesją zakonną,
  • Przeszkoda związana z uprowadzeniem. Jeśli mężczyzna porwał kobietę i siłą doprowadził do małżeństwa, to takowe będzie nieważne, chyba że kobieta sama wyraziła później taką wolę,

  • Przeszkoda występku, czyli małżonkobójstwa. Śmierć współmałżonka jest najbardziej skutecznym, czy też najszybszym powodem końca małżeństwa. Jeśli jednak zabicie drugiej strony będzie związanie z chęcią poślubienia innej osoby, to także kolejne małżeństwo będzie nieważne,
  • Przeszkoda pokrewieństwa (linia prosta oraz do 4 stopnia bocznej linii). Prawo kościelne zakazuje związków małżeńskich w linii prostej, czyli np. matka i syn, babcia – wnuk. Zasady te są ostrzejsze, aniżeli ma to miejsce w prawie cywilnym gdzie zakazany jest tylko związek w rodzeństwie. Zakaz dotyczy także osób w adopcji, do drugiego stopnia w linii bocznej (np. z przybraną córką lub jej siostrą),
  • Powinowactwo (linia prosta),
  • Przyzwoitość publiczna,
  • Pokrewieństwo prawne (powstałe przy adopcji).

rozwód kościelny

2. Związek małżeński może być uznany za niezawarty, jeśli są istotne przesłanki o braku zgody małżeńskiej, zawarte w kanonach 1095-1107:

  • brak minimum poznania małżeńskiego

  • pozbawienie drugiej strony używaniu rozumu (czyli tzw. trzeźwego myślenia, poprzez np. podanie środków psychoaktywnych)
  • brak rozeznania w temacie praw oraz obowiązków małżeńskich. W kontekście osób przed osiągnięciem pełnoletności, jest konieczność uświadomienia o konieczności współżycia seksualnego, nakierowanego na posiadanie potomstwa. W przeciwnym wypadku są to przesłanki do nieważności małżeństwa.
  • Przyczyny natury psychicznej, powodujące niezdolność podjęcia obowiązków małżeńskich:
  • Niepełnosprawność umysłowa, uniemożliwiająca świadome podejmowanie decyzji. Generalnie przypadek dotyczy zatajenia przed współmałżonkiem choroby psychicznej, bądź innego schorzenia, zaburzającego poczytalność.
  • Niedorozwój psychiczny, zmniejszający zdolności poznawcze człowieka, czyli w momencie zawarcia małżeństwa nie rozpoznawano prawidłowo swoich obowiązków, czyli np. wzajemną pomoc, szacunek, wierność itp.
  • Uzależnienie od alkoholu, narkotyków, zaburzenia seksualne oraz zaburzenia osobowości
  • Zawarcie związku małżeńskiego na zasadzie podstępu. Sprawa dotyczy celowego wprowadzenia w błąd drugą stronę, ukrywając przed nią cechy, które po ich ujawnieniu mogłyby nie doprowadzić do ślubu, bądź też przypisywanie nie swoich cech osobowości. Decyzja o małżeństwie musi zostać podjęta świadomie, bez wprowadzania w błąd partnera. Również zatajenie faktu niepłodności jest przyczynkiem do stwierdzenia nieważności małżeństwa,
  • Symulowanie – w tym przypadku mówi się o symulacji częściowej oraz całkowitej. Symulacja częściowa polega na np. świadomym wykluczeniu chęci posiadania dzieci. Symulacja całkowita określa natomiast zawarcie małżeństwa z pozoru, czyli wyrażenia zgody, mimo całkowitego sprzeciwu. Dla Kościoła jest to fikcja, a więc małżeństwo nie istnieje,
  • Wyeliminowanie istotnego elementu małżeństwa, tj. nierozerwalność, jedność, czy urodzenie i wychowanie potomstwa,
  • Zawarcie małżeństwa pod warunkiem,
  • Zawarcie małżeństwa pod przymusem.

3. Powodem do stwierdzenia nieważności zawarcia związku małżeńskiego, może być również brak formy kanonicznej, czyli jeśli kapłan asystujący nie posiada odpowiednich upoważnień do prowadzenia uroczystości.

Najczęściej przyczyną kierującą do zyskania nieważności małżeństwa, jest wada zgody małżeńskiej, tj. nieprzestrzeganie obowiązków małżeńskich. Chodzi m.in. o alkoholizm, zaburzenia seksualne, znęcanie się fizyczne i psychiczne oraz choroby psychiczne.

Wyjątkiem odnośnie nierozerwalności małżeństwa jest kanon 1142, mówiący o małżeństwie niedopełnionym. Rozwiązanie węzła małżeńskiego jest wówczas możliwe, jeśli nie doszło między małżonkami do współżycia seksualnego.

Rozwód - sąd cywilny, a sąd kościelny - różnice i podobieństwa

W prawie kanonicznym nie określa się winnego, ponieważ samo pojęcie „rozwodu kościelnego" nie ma miejsca. Różni się to w porównaniu z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, gdzie podczas procesu cywilnego sąd może orzec, z jakich powodów nastąpił rozkład pożycia małżeńskiego i zdecydować, kto ponosi winę.

Pozew cywilny oraz skarga powodowa aż tak bardzo się nie różnią dokumentami, ponieważ w obu przypadkach należy przedłożyć dowody, określić powód oraz ewentualnych świadków. Kościół nie zajmuje się jedynie sprawami alimentowymi oraz kwestią opieki nad dziećmi.

W sądzie cywilnym wyznacza się termin rozprawy, informując obie strony. Może także skierować je do mediacji, która generalnie nie istnieje w procesie kościelnym, ale fakt ten jednak odgrywa ważną rolę w procesie o nieważności małżeństwa, jeśli strony próbowały w ten sposób naprawić swoje relacje.

Przy sprawie rozwodowej nie ma możliwości wniesienia powództwa wzajemnego, natomiast w Kościele Katolickim wygląda to odmiennie. Druga strona ma 15 dni, aby ustosunkować się wobec skargi powodowej, mogąc wnieść taką samą. Tutaj jednak to sąd decyduje, czy tytuł prawny zostanie zmieniony.

Postępowanie dowodowe, prowadzone przez sąd, ustala rozkład pożycia obu stron, podobnie jak w procesie kościelnym, które jednak odbywa się poza ich udziałem.


rozwód kościelny

Ile trwa proces kościelny?

Papież Franciszek w 2015 roku doprowadził do reformy organizacji procesu o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Najważniejszą kwestią było wprowadzenie tzw. procesu skróconego, które przy odpowiednich okolicznościach może potrwać zaledwie 45 dni, ale należy również mieć pod uwagę nieco dłuższy termin, tj. 2-3 miesiące.

Proces skrócony wchodzi w życie wtedy, jeśli wydanie wyroku nie podlega żadnym wątpliwościom, a jednym z warunków jest obustronne złożenie skargi. Zmiany te miały na celu przyspieszenie postępowań, w których decyzję może podjąć biskup. Ostateczny tok sprawy będzie zależny od władz kościelnych.

„Rozwód kościelny" w trybie zwyczajnym może potrwać znacznie dłużej. W zależności od złożoności sprawy, to czas od 6 miesięcy, do nawet 3 lat.

Ile kosztuje "rozwód kościelny"?

Koszty takiej procedury nie są ujednolicone i zależą od kilku czynników. Przede wszystkim mowa głównie o miejscowości udzielenia sakramentu, a także wysokości wynagrodzeń obu stron. Wniosek można złożyć jedynie w tej diecezji, w której zorganizowano ślub, dlatego ceny znacznie będą się różniły właśnie ze względu na lokalizację. W zależności od parafii, wahają się mniej więcej od 1000 do 2000 złotych. Do tego należy dodać wynagrodzenie dla adwokata kościelnego, a także biegłych, jeśli zajdzie konieczność dodatkowych opinii.

Kim jest adwokat kościelny?

Adwokat kościelny jest specjalistą w prawie kanonicznym. Proces kościelny znacznie różni się od tego w sądzie cywilnym, dlatego najlepszą opcją jest wynajęcie prawnika po studiach z prawa kanonicznego. Dobrze jest skorzystać z pomocy adwokata, ponieważ pomoże on m.in. w odpowiednim dobraniu materiałów dowodowych, zredagowaniu dokumentów, czy doborze świadków. Strony oczywiście nie mają obowiązku wynajmować prawników, jednak sprawy są często na tyle skomplikowane, że warto zasięgnąć pomocy z zewnątrz.

Rozwód kościelny - podsumowanie


Kiedy sąd kościelny zakończy proces, z pozytywnym skutkiem dla wnoszącego skargę powodową, otrzymuje się specjalny dokument, mówiący o stwierdzeniu nieważności małżeństwa. Przypominamy, że rozwód w sądzie cywilnym rozwiązuje małżeństwo jedynie na stopie prawa cywilnego, natomiast z punktu widzenia Kościoła nadal jesteśmy związani węzłem z drugą osobą. Warto więc pomyśleć o stwierdzeniu nieważności małżeństwa kościelnego, by nie rezygnować z wielu praw i sakramentów w przypadku konfliktu.

Masz pytania?

Zadzwoń
do mnie
lub napisz

Proces małżeński jest wieloetapowy

Celem naszych działań jest, abyście zawsze wiedzieli Państwo, na jakim etapie jest proces i jaki będzie następny krok.
Wprowadzenie sprawy

Złożenie skargi powodowej
Odpowiedź na skargę
Zawiązanie sporu
Kontynuacja procesu

Dowodzenie
Publikacja akt
Głos obrońcy węzła małżeńskiego
Zakończenie sprawy

Dyskusja sprawy
Ogłoszenie wyroku
Ewentualne środki odwoławcze

Potocznie nazywany rozwód kościelny nie jest równoznaczny z rozwodem cywilnym, podobnie jak uzyskanie rozwodu cywilnego nie jest rozwodem kościelnym. Są to dwie różne kwestie, funkcjonujące niezależnie, jako dwa oddzielne procesy.